سیاست همسایگی تهران - آنکارا؛ تقویت پیوند‌های راهبردی 

تحولات منطقه‌ای در سال‌های اخیر – به ویژه تغییر آرایش قدرت در خاورمیانه، تحولات در قفقاز جنوبی، و دگرگونی‌های ناشی از بحران غزه و شرق مدیترانه - کشور‌ها را واداشته تا برداشت‌های خود را از تهدید و فرصت باز‌تنظیم کنند. اما آنچه روابط ایران و ترکیه را از بسیاری از روابط دوجانبه منطقه‌ای متمایز می‌سازد، توانایی این دو بازیگر به اتخاذ رویکرد‌های همگرایانه در عین حفظ دیدگاه‌های خود است. این توانایی ریشه در مجموعه‌ای از عوامل دارد‌: همسایگی، تاریخ و فرهنگ، مرز طولانی، وابستگی متقابل در مسیر‌های ترانزیتی، اقتصاد مکمل و درک متقابل. این عوامل نوعی «وابستگی متقابلِ» بین دو کشور ایران و ترکیه ایجاد کرده که رفتار استراتژیک دو کشور را از جهات مهمی شکل می‌دهد.

در این چارچوب، در حوزه اقتصادی روابط وسیعی بین دو کشور برقرار شده است. همکاری‌های تجاری ایران و ترکیه که در سال ۱۴۰۳ شاهد رشد ۶۵ درصدی بوده است، نقش یک «پیوند پایدار» را ایفا می‌کند. حوزه همکاری‌های انرژی، حمل و نقل و تجارت مرزی، بخش مهمی از روابط اقتصادی را تشکیل می‌دهد، اما پویایی‌های اقتصادی فراتر از اینهاست. حضور بخش خصوصی ایران و ترکیه، رشد چشمگیر گردشگری دو کشور که در سال گذشته بالغ بر چهار میلیون نفر شده است، حکایت از وابستگی‌های عمیق متقابل دارد. 

افزون بر این، دیپلماسی سطح بالا یکی از عناصر کلیدی ثبات‌بخشی به روابط محسوب می‌شود. دیدار‌های مکرر سران دو کشور به صورت دوجانبه و یا در حاشیه نشست‌های بین المللی، سازوکاری برای سامان‌دهی مجدد اولویت‌ها، کاهش سوءبرداشت‌ها و جلوگیری از شکل‌گیری بحران‌های ناخواسته ایجاد کرده است. این دیدار‌ها در شرایط کنونی، در دوره‌ای انجام می‌شود که محیط امنیتی منطقه با سرعت در حال تغییر است و نیاز به درک مشترک و مدیریت شده‌ای از تحولات احساس می‌شود.

در همین راستا، سفر جناب آقای فیدان وزیر خارجه ترکیه به تهران از اهمیت برخوردار است. این سفر در بستری از تحولات شتابان در منطقه و افزایش تحرکات بازیگران فرامنطقه‌ای انجام شد؛ تحولاتی که می‌تواند پیامد‌های مستقیمی برای امنیت دو کشور همسایه داشته باشد. در چنین شرایطی، گفت‌و‌گو‌های سطح بالا فرصتی برای انتقال دیدگاه‌ها، بررسی پیامد‌های برخی تحرکات ژئوپولیتیکی و جلوگیری از اختلاف تراشی بازیگران ثالث فراهم می‌کند. افزون بر آن، این دیدار نشان‌دهنده تمایل دو کشور به حفظ تعامل مستمر با یکدیگر در مهم‌ترین موضوعات دو جانبه و پرونده‌های منطقه‌ای است؛ پرونده‌هایی که هرگونه سوءمحاسبه در آنها می‌تواند پیامد‌های بلندمدتی برای ثبات منطقه داشته باشد. 

در مذاکرات تهران علاوه بر مسائل دوجانبه که طیف وسیعی از مسائل مرتبط با همکاری‌های اقتصادی از جمله توسعه تجارت مرزی در طول حدود ۵۵۰ کیلومتر مرز مشترک، گشایش گذرگاه‌های جدید مرزی، همکاری‌های اقتصادی استان‌های مرزی، تامین انرژی ترکیه، ترانزیت و حمل و نقل، مناطق آزاد تجاری، برگزاری نهمین نشست شورایعالی روابط به ریاست روسای جمهور ایران و ترکیه، گشایش چهارمین سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در ترکیه در شهر وان، مسائل کنسولی، تبادلات پارلمانی و ... را شامل می‌شد در خصوص مسائل منطقه‌ای نظیر فلسطین، نسل‌کشی در غزه، سوریه، قفقاز جنوبی و نیز آخرین تحولات مربوط به موضوع هسته‌ای گفت‌و‌گو‌هایی میان دو طرف صورت گرفت. دو کشور ایران و ترکیه در یک جغرافیای به هم پیوسته زندگی می‌کنند و همکاری و گفت‌وگوی مستمر یک مسیر طبیعی میان دو کشور مهم منطقه به شمار می‌رود.

در این چارچوب و از منظر کلان، می‌توان گفت رابطه ایران و ترکیه بر مبنای «توازن بخشی انعطاف‌پذیر» استوار بوده و موجب شده تا روابط تهران و آنکارا از یک روند موزون، مثبت و رو به جلو برخوردار باشد. این امر بیش از هر چیز به دلیل درک مشترک دو کشور و نیز بر مبنای بستر تعامل و همکاری است.

رویکرد جمهوری اسلامی ایران به سیاست همسایگی، ضرورت‌های سیاسی و امنیتی، نیاز به هماهنگی در مرزها، نقش حیاتی مسیر‌های ترانزیتی، همکاری و مشورت برای ثبات و امنیت منطقه‌ای و اهمیت گفت‌و‌گو‌های سیاسی در شرایط پرتنش منطقه، همگی در رابطه با تقویت منطق «ژئوپولیتیک پایدار» در مناسبات ایران و ترکیه کمک‌کننده است. بنابراین، دیدار سران و مقام‌های عالی‌رتبه و تداوم تماس‌های دیپلماتیک را نباید رویدادی مقطعی، بلکه باید بخشی از الگوی پایداری دانست که در آن، ایران و ترکیه می‌کوشند همکاری را در حوزه‌های حیاتی حفظ و توسعه بخشند.

سیاست همسایگی تهران - آنکارا با تمرکز بر گفت‌و‌گو‌های سیاسی و دیپلماتیک، همکاری اقتصادی و امنیتی، گسترش پیوند‌های فرهنگی و اجتماعی و مدیریت اختلافات، توانسته پیوند‌های راهبردی میان دو کشور را تقویت کند. اتخاذ چنین رویکردی توسط دو کشور و تداوم آن، زمینه‌ساز تعامل پایدار، کاهش تنش‌های منطقه‌ای و توسعه همکاری‌های هدف‌مند در منطقه خواهد شد.